Kiến trúc cổng làng Mông Phụ – Làng cổ Đường Lâm

Cổng làng Mông Phụ là biểu tượng kiến trúc độc đáo và thiêng liêng của làng cổ Đường Lâm (Sơn Tây, Hà Nội) – ngôi làng cổ đầu tiên của Việt Nam được Nhà nước công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia.

1. Vị trí và vai trò

Cổng làng Mông Phụ nằm ở đầu làng, là nơi đánh dấu ranh giới giữa không gian làng quê truyền thống với thế giới bên ngoài. Đây không chỉ là điểm đón khách vào làng, mà còn mang ý nghĩa phong thủy, tâm linh – như một “tấm bình phong” che chắn, bảo vệ dân làng khỏi những điều dữ.

2. Đặc điểm kiến trúc

• Chất liệu: Cổng được xây bằng đá ong – vật liệu đặc trưng của vùng Đường Lâm, tạo nên vẻ đẹp mộc mạc, bền bỉ theo thời gian.

• Hình khối: Cổng có thiết kế mái vòm cuốn, phía trên là mái ngói mũi hài cổ kính, tạo cảm giác vững chãi mà vẫn hài hòa với cảnh quan làng quê.

• Họa tiết: Dù đơn giản, nhưng cổng vẫn thể hiện tinh thần truyền thống qua các đường nét cong mềm mại, đậm chất Bắc Bộ.

3. Kết cấu gỗ của cổng làng Mông Phụ

• Bên cạnh phần tường đá ong vững chắc, cổng làng Mông Phụ nổi bật với hệ khung gỗ truyền thống – yếu tố quyết định vẻ đẹp cổ kính và kiến trúc đậm chất Bắc Bộ. Đây là một ví dụ điển hình của kỹ thuật mộc dân gian xứ Đoài, vừa chắc chắn, vừa tinh tế trong từng chi tiết.

  3.1. Hệ khung gỗ “ba gian hai chái” thu nhỏ

  Cổng được dựng như một công trình nhà gỗ thu nhỏ, với:

  • Hai hàng cột chính: Thường làm từ gỗ lim hoặc gỗ táu – loại gỗ quý, bền, chịu mưa nắng tốt. Mỗi bên có 2 cột cái và 2 cột con, tạo nên kết cấu khung vững chắc.

  • Các xà ngang: Xà lòng, xà nách được ghép mộng với cột, không dùng đinh sắt – thể hiện kỹ thuật ghép mộng cổ truyền đặc sắc.

  • Kèo và dui: Nối liền các cột với mái, tạo độ dốc đều, chắc chắn cho phần mái ngói phía trên.

  3.2. Mái ngói mũi hài

  • Lợp bằng ngói ta cổ – từng viên ngói nhỏ, xếp chồng khít nhau, tạo thành mái cong mềm mại hình mũi hài, rất đặc trưng của kiến trúc dân gian đồng bằng Bắc Bộ.

  • Dầm và rui mè bằng gỗ: Chống đỡ toàn bộ hệ mái, vừa chịu lực, vừa là nơi thể hiện kỹ thuật làm mộc tỉ mỉ, ngay cả ở những chi tiết ít nhìn thấy.

  3.3. Trang trí và chạm khắc

  • Con chồng, đầu dư, kẻ bẩy: Được tiện, đục hoa văn đơn giản nhưng tinh tế, mang biểu tượng như “lá đề”, “hoa thị” hay “mây cuốn”, thể hiện quan niệm phong thủy và tín ngưỡng dân gian.

  • Cửa gỗ hai cánh (nay không còn nguyên vẹn): Trước đây là dạng cửa then gỗ lớn, có chốt ngang, thường đóng vào ban đêm – gợi nhớ đến chức năng bảo vệ của cổng làng xưa.

4. Giá trị văn hóa

Cổng làng Mông Phụ là nơi diễn ra nhiều nghi lễ cộng đồng như rước lễ, đón dâu, lễ hội truyền thống. Đây cũng là nơi lưu giữ ký ức của bao thế hệ người làng, gắn liền với tinh thần gắn kết cộng đồng và nét đẹp văn hóa lâu đời.

---

Ngày nay, cổng làng Mông Phụ không chỉ là công trình kiến trúc cổ mà còn là điểm đến hấp dẫn du khách trong hành trình khám phá làng cổ Đường Lâm – nơi thời gian như ngưng đọng trong từng viên đá, mái ngói và bóng cây làng quê.

Nhà Gỗ Trên Đồi: